Παναγιώτης Σαϊνατούδης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ

 

 

Παναγιώτης Σαϊνατούδης 

Συντονιστής Πελίτι

Πρώτα από όλα να μας πείτε ποιος είστε.
Είμαι ο Παναγιώτης Σαϊτανούδης, εμπνευστής και σημερινός συντονιστής του Πελίτι. Στο χώρο που βρισκόμαστε που είναι η γη του Πελίτι, αυτή τη στιγμή γίνεται κάθε χρόνο η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών που είναι το Σάββατο μετά το Πάσχα. Επίσης εδώ δεχόμαστε σχολεία όπου τους κάνουμε παρουσιάσεις για το θέμα των ντόπιων ποικιλιών και έχουμε ξεκινήσει να χτίζουμε ένα κτίριο που μελλοντικά θα στεγάσει την τράπεζα σπόρου του Πελίτι. Και μία δράση που θέλουμε να ξεκινήσουμε σε αυτό το χώρο είναι η ανανέωση των ποικιλιών που έχουμε στα χέρια μας. Εδώ είμαστε στα θεμέλια που έχουν φτιαχτεί για το κτίριο που πρόκειται να στεγάσει την τράπεζα σπόρου του Πελίτι, είμαστε στο Μεσοχώρι του Δήμου Παρανεστίου. Είναι ένα μεγάλο όνειρο που προσπαθούμε να υλοποιήσουμε, να αποκτήσει και δική του στέγη το Πελίτι, καταφέραμε να έχει τη δική του γη και τώρα προσπαθούμε να έχει και τη δική του στέγη όπου θα στεγαστούν και οι σπόροι που αυτή τη στιγμή διατηρούμε και βέβαια σε αυτό το χώρο θα προσπαθήσουμε να ανανεώσουμε και τις ποικιλίες σιγά σιγά και έτσι να μπορεί κάποια στιγμή να έρθουν οι άνθρωποι να τις δουν από κοντά και να είναι ένα ζωντανό, κάτι ζωντανό.
Πως ξεκίνησε το Πελίτι;
Καταρχήν να πούμε το 1991 άρχισα να ασχολούμαι με τις ντόπιες ποικιλίες και το 1995 έβαλα σαν πρώτο θέμα στη ζωή μου το θέμα των ντόπιων ποικιλιών και έτσι ξεκίνησε το Πελίτι. Πελίτι σημαίνει βελανιδιά στα ποντιακά και είναι δανεισμένο από μια μεγάλη βελανιδιά που υπάρχει στο δάσος του Κάτω Νευροκοπίου. Για έδρα το Πελίτι σήμερα είναι στο δήμο Παρανεστίου,
στο νομό Δράμας στη Βόρεια Ελλάδα και ασχολούμαστε με τη διατήρηση και τη διάδοση ντόπιων ποικιλιών με την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών χωρίς χρήματα και με τη δημιουργία μιας οικολογικής κοινότητας.
Η φιλοσοφία του Πελίτι, αν μπορούμε να τη συνοψίσουμε;

Εμείς θεωρούμε ότι ο κάθε ένας είναι σημαντικός και σπουδαίος και ότι μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στο να αλλάξουν τα πράγματα και να πάνε προς το καλύτερο. Κάθε μέρα μέσα από το πιρούνι μας ψηφίζουμε για το τι γεωργία και το τι πλανήτης θα υπάρχει αύριο.Αυτή τη στιγμή ο ένας ρίχνει την ευθύνη στον άλλο. Όταν λέω ότι εσύ φταις για αυτά που συμβαίνουν, σημαίνει ότι εγώ είμαι ανίκανος, ανάξιος και ανήμπορος να κάνω οτιδήποτε. Όταν λέω ότι έχω κι εγώ ευθύνη και αναγνωρίζω τη δική μου ευθύνη για αυτό που γίνεται στο βαθμό που έχω κάποια ευθύνη, γιατί όντως έχουμε ευθύνη στα πράγματα που γίνονται, τότε είμαστε συνδημιουργοί της κατάστασης και αφού είμαστε συνδημιουργοί της κατάστασης, μπορούμε να κάνουμε τα μικρά πράγματα ή τα μεγάλα και να αλλάξουμε τα πράγματα προς τα εκεί που θέλουμε, κι επίσης ότι βλέπουμε γύρω μας τα ρούχα που φοράω, η κάμερα που έχουμε μπροστά μας, ο υπολογιστής που έχω, όλα αυτά είναι υλοποιημένα όνειρα. Αν σήμερα εμείς κάνουμε ένα όνειρο θετικό να υπάρχουν ντόπιες ποικιλίες, να υπάρχει αλληλεγγύη και συνεργασία και δουλέψουμε σταθερά προς αυτή την κατεύθυνση, αυτός θα είναι και ο κόσμος που θα μας ξημερώσει.
Όσον αφορά τις δράσεις κάτι παραπάνω; Πως ακριβώς γίνονται;

Τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του Πελίτι είχε δοθεί βαρύτητα στα θέματα συλλογής των πρώτων ποικιλιών. Έτσι πραγματοποιήθηκαν εκατοντάδες ταξίδια σε όλη την Ελλάδα κι εκείνα τα πρώτα ταξίδια ήταν κατά κύριο λόγο με τα πόδια με σκοπό να βρούμε του ανθρώπους που έχουν το δικό τους σπόρο και να μας δώσουν ένα μέρος από αυτούς τους σπόρους. Μέσα σε μια πενταετία είχαν συγκεντρωθεί περίπου 1500 ποικιλίες από ένα μεγάλο μέρος της χώρας. Σήμερα έχουμε ένα δίκτυο καλλιεργητών σε όλη την Ελλάδα, έχουμε πάνω από 200 άτομα που ο κάθε ένας δημοσιεύει το όνομά του, το τηλέφωνο, τις ποικιλίες που κρατάει και τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι καλλιέργειες και όποιος θέλει επικοινωνεί μαζί τους για να βρει τους σπόρους. Από εκεί και πέρα κάνουμε πάρα πολλές δράσεις με τα σχολεία, έχουμε ορίσει την εβδόμη Απριλίου σαν μέρα για τις ντόπιες καλλιέργειες, κι έτσι σύλλογοι σχολεία και πολίτης δημιουργούνε φυτά από νωρίς και τα μοιράζουνε σε ανοιχτές εκδηλώσεις, με σκοπό να ανοίξει προς την κοινωνία το θέμα των ντόπιων ποικιλιών. Και κάνουμε και κάθε χρόνο μια πανελλαδική γιορτή. Για το 2012 είναι στις 21 του Απρίλη, όπου έρχονται χιλιάδες άνθρωποι από όλη την Ελλάδα και αρκετοί από το εξωτερικό για να μοιράσουν εμπειρίες, γνώσεις, πόρους, και να έρθουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους.
Όσον αφορά τις ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών (…) Αυτό είναι το δεύτερο δίκτυο που έχει το Πελίτι, ξεκίνησε το 2002, και η σκέψη ήταν να βγει στην κοινωνία ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε και παρήγαγε έργο το Πελίτι γιατί το Πελίτι δεν είχε χρήματα, αλλά παρ’ όλα αυτά μπορούσε και λειτουργούσε. Κι έτσι ξεκίνησε από το 2002 το από χέρι σε χέρι και από καρδιά σε καρδιά. Κατά κύριο λόγο αυτό που ζητιέται είναι γεωργικά προϊόντα, αγροτικά προϊόντα και προσφέρονται διάφορες υπηρεσίες, όπως είναι η φιλοξενία, κουκλοθέατρο, φύλακες παιδιών, διάφορα, και είναι πανελλαδικό το δίκτυο. Εμείς απλά δημοσιεύουμε τα ονόματα των ανθρώπων με το τι θέλει ο καθένας και το τι ζητάει και μετά οι ενδιαφερόμενες πλευρές έρχονται άμεσα σε επαφή μαζί τους χωρίς να μεσολαβούμε εμείς ξανά.
Πως συλλέγετε τους σπόρους; Ποιος από τους σπόρους αυτούς θα λέγατε ότι είναι το καμάρι σας;

Ο τρόπος, βασικά μαζεύουμε διάφορες πληροφορίες και από ανθρώπους που επικοινωνούν μαζί μας για το που υπάρχουν παραδοσιακές ποικιλίες, ποιοι άνθρωποι συνεχίζουν και μετά κάνουμε ένα ταξίδι στην περιοχή, εκεί βρίσκουμε τον άνθρωπο, κάνουμε μια συνέντευξη μαζί του και αν διαπιστώσουμε ότι έχει σπόρους όντως παραδοσιακούς, ζητάμε να μας δώσει ένα μέρος. Τώρα όταν παίρνουμε τους σπόρους εμείς τους συντηρούμε, το πρώτο που θέλουμε να κάνουμε είναι να τους ανανεώσουμε, να τους καλλιεργήσουμε, έτσι προσπαθούμε να τους δώσουμε σε άλλους ανθρώπους που θα μπορέσουν να τους καλλιεργήσουν και αυτοί πάλι θα μας επιστρέψουν πίσω ένα σπόρο και αυτός είναι ο τρόπος διατήρησης των ποικιλιών που κρατάμε στα χέρια μας. Όσο αφορά για τη συντήρησή τους χρησιμοποιούμε αυτόν εδώ τον πάρα πολύ απλό τρόπο, γιατί δεν διαθέτουμε ψυγεία για να τους καταψύξουμε. Μέσα σε κάθε βαζάκι βάζουμε ένα κομμάτι από ασβέστη, βαμβάκι και μετά βάζουμε το σπόρο. Και επίσης μέσα υπάρχει και ένα νούμερο, είναι το νούμερο της συλλογής που αντιστοιχεί για κάθε σπόρο, για κάθε ποικιλία που έχουμε. Αυτός είναι ένας πολύ απλός και σχετικά εύκολος τρόπος να διατηρήσουμε σπόρους.
Ο πιο σπάνιος σπόρος που έχετε συλλέξει;
Λοιπόν για το σπόρο έτσι που έχουμε ως σύμβολο και χαιρόμαστε ιδιαίτερα για το γεγονός ότι το Πελίτι έχει καταφέρει να ξαναβγεί αυτός ο σπόρος έξω είναι το μονόκοκκο σιτάρι ή «καπλουτζάς». Μας  δόθηκε αυτός ο σπόρος από την τράπεζα γενετικού υλικού που είναι ο εθνικός φορέας για τη διατήρηση του φυτικού γενετικού υλικού. Αυτό έγινε πριν περίπου 10 χρόνια και καταφέραμε με πάρα πολύ μεγάλη προσπάθεια και πολύ υπομονή από τους καλλιεργητές που συνεργάζονται μαζί μας να ξαναβγεί αυτή η ποικιλία στον αγρό, κάτι που είχε εξαφανιστεί τελείως από την ελληνική ύπαιθρο και τώρα αυτή την περίοδο υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη ζήτηση ξανά σε σιτάρια όπου να είναι χαμηλά σε γλουτένη και το μονόκοκκο σιτάρι είναι ένα από αυτά τα σιτάρια.
Το μονόκοκκο σιτάρι καλλιεργείται στον ελλαδικό χώρο εδώ και 9000 χρόνια, έχει βοηθήσει ανασκαφές σε διάφορες περιοχές και εδώ στην περιοχή κοντά στην Καβάλα που βρισκόμαστε και στο Καραμπουρνάκι στη Θεσσαλονίκη και στη Θεσσαλία και είμαστε πολύ χαρούμενοι για το γεγονός ότι βοηθάμε μια ποικιλία να συνεχίσει να έχει ζωή στον ελλαδικό χώρο και να συνεχίσει η ιστορία της. Τώρα το τι ποικιλίες έχουμε, κατά κύριο λόγο μας ενδιαφέρουν σπόροι, φυτά που έχουν να κάνουν με τη τροφή του ανθρώπου και σιτηρά και όσπρια και βότανα, δεν έχουμε, βέβαια από τα λαχανικά αυτό που ζητιέται κατά κύριο λόγο, πλέον έχουμε κάνει και μια θεματική ομάδα, είναι η ντομάτα. Όλοι οι καλλιεργητές, οι καταναλωτές, οι πάντες ζητάνε ξανά να βρούνε ντομάτες που να μυρίζουν και να χουν χρώμα, άρωμα και γεύση. Και γι’αυτό το λόγο το Πελίτι έχει ξεκινήσει πλέον και μια θεματική ομάδα πέρα από τις τοπικές ομάδες που έχει ανά την Ελλάδα που θα ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με την ντομάτα.
Πείτε μας λίγο για αυτό το σιτάρι
Λοιπόν αυτό είναι το μονόκοκκο σιτάρι έχει βρεθεί σε ανασκαφές στο Καλαμπουρνάκι, στη Θεσσαλία και σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας, χρονολογείται εδώ και 9000 χρόνια και για μας είναι το καμάρι μας θα λέγαμε, είμαστε πολύ χαρούμενοι για το γεγονός ότι έχουμε συμβάλει και εμείς έτσι ελάχιστα μέσα στη διάρκεια των 9000 χρόνων της ζωής αυτού του σταριού να μπορέσει να ξαναβγεί στον αγρό. Είχε σταματήσει να καλλιεργείται το 1936 περίπου, συλλέχθηκε από την τράπεζα γενετικού υλικού που είναι ο εθνικός φορέας για το φυτικό γενετικό υλικό και πριν 10 χρόνια πήραμε κάποια λίγα γραμμάρια από την τράπεζα και καταφέραμε με συνεργασία με τον Αλέξανδρο  Σαριγιαννίδη να ξαναμεγαλώσει αυτό το σιτάρι σε ποσότητα και σήμερα υπάρχουν κάποιοι καλλιεργητές που μπορούν και δίνουν σπόρο από αυτό το σιτάρι και μάλιστα είμαστε σε μια χρονική στιγμή όπου υπάρχει πολύ μεγάλη στροφή των ανθρώπων σε προϊόντα με χαμηλή γλουτένη και αυτό το σιτάρι την έχει. Ένα από τα σιτάρια που έχουν χαμηλή γλουτένη που είναι το μονόκοκκο σιτάρι ή «καπλουτζάς» αλλιώς και ευχαριστούμε έτσι όλους τους ανθρώπους που έχουν εργαστεί για αν μπορεί ξανά αυτό το σιτάρι να βρίσκεται στον αγρό και στα χέρια μας.
Η διατήρηση των σπόρων γιατί είναι σημαντική; Λέγεται ότι μεγάλες εταιρίες μαζεύουν τους σπόρους, τους μεταλλάσσουν και τους διοχετεύουν ώστε να κρατούν πεινασμένο τον κόσμο και να μπορούν να τον ελέγχουν. Συμμερίζεσαι αυτό το σενάριο;

Ο σπόρος είναι τροφή, όποιος ελέγχει τη τροφή, όποιος ελέγχει τη τροφή έχει μια τεράστια πολιτική και οικονομική εξουσία. Επίσης ο Adam Ford μας είπε το 2009 όταν είχε έρθει εδώ ότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία αν χαθούν οι ντόπιες ποικιλίες. Σαφώς αυτή τη στιγμή το ξέρουμε ότι γίνονται προσπάθειες ελέγχου του σπόρου και της τροφής και προσπαθούμε και μεις με τα δικά μας μέσα όσο μπορούμε να ελευθερώσουμε κάποιους σπόρους, δηλαδή δίνοντας τους ελεύθερα από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, γιατί είναι καθοριστικής σημασίας αυτοί οι σπόροι για την ελευθερία, για την αυτάρκεια και για μας είναι πολύ σημαντικό οι σπόροι να δίνονται ελεύθερα χωρίς χρήματα από τους ανθρώπους. Άμεσα μέχρι πρόσφατα, μέχρι και το καλοκαίρι που μας πέρασε η Ελλάδα κατατάσσοντας στις χώρες που οι ντόπιες ποικιλίες καλλιεργούνταν για το θέμα της ποιότητας της τροφής. Αυτό μας το είχανε πει πάρα πολλοί άνθρωποι και από το εξωτερικό ότι στις φτωχές χώρες, στην Ινδία, στην Αφρική καλλιεργούν ντόπιες ποικιλίες για να επιβιώσουνε. Πλέον και η Ελλάδα κατατάσσεται σε αυτές τις χώρες που καλλιεργούν οι άνθρωποι ξανά όχι για την ποιότητα της τροφής, αλλά για να μπορέσουν να επιβιώσουν σαν οικογένειες. Και θεωρώ ότι όσοι κρατάμε στα χέρια μας ντόπιες ποικιλίες καλούμαστε να παίξουμε έναν καθοριστικό ρόλο τα επόμενα χρόνια στην επιβίωση της χώρας και των ανθρώπων, στην αυτάρκεια, στην ελευθερία, σε πάρα πολλά ζητήματα.
Πιστεύετε ότι αν γυρίσουμε πίσω στις ρίζες μας, στη παράδοση, υπάρχει περίπτωση να ξεφύγουμε από αυτή την εθνική μιζέρια που μας κατακλύζει ως λαό;
Το καλοκαίρι είδαμε μια θεατρική παράσταση και εκεί το βασιλόπουλο λόγω της κατάστασης που υπήρχε στο βασίλειό του είχε αποφασίσει να φύγει, είναι το Παραμύθι χωρίς όνομα, τότε του είπανε, πού πας, τώρα θα φύγεις; Αυτό θα πρέπει να το πούμε όλοι οι Έλληνες ότι τώρα είναι η περίοδος που θα πρέπει να δουλέψουμε και να σηκωθούμε από τους καναπέδες και να μείνουμε, να υπερασπιστούμε γη και ύδωρ, γιατί αυτή τη στιγμή παραχωρείται στους κατακτητές που έχουμε και σαφώς θεωρούμε ότι οι ντόπιες ποικιλίες είναι ένα από τα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να ξαναποκτήσουμε ελευθερία και αυτάρκεια. Το να ξαναθυμηθούμε τον τρόπο που έζησαν και μεγάλωσαν οι παππούδες μας, η αυτάρκεια, η αλληλεγγύη, η επαφή με τη γη, όλα αυτά είναι βασικά εργαλεία για να ξαναμπορέσουμε να σταθούμε στα πόδια μας.
Αυτό γίνεται μέσω ιντερνέτ;
Αυτό υπάρχει κάθε χρόνο στην ετήσια έκδοση στο βασικό έντυπο του Πελίτι στα κατά τόπους αγροκτήματα και σαν ένθετο έχουμε το από χέρι σε χέρι κι από κει και πέρα υπάρχει και σε ηλεκτρονική μορφή.
Η οικονομική κρίση πως έχει επηρεάσει τη συμμετοχή στο δίκτυο του Πελίτι;

Γενικότερα τα δύο τελευταία χρόνια υπάρχει μια πολύ μεγάλη στροφή των ανθρώπων στο Πελίτι και στις δράσεις του αλλά από το φθινόπωρο του 2011, έχουμε δει μια τεράστια στροφή, πάρα πολλά τηλέφωνα, πάντα είχαμε τηλέφωνα και πολλά γράμματα, αλλά όχι από το Σεπτέμβριο. Αυτή τη στιγμή δεχόμαστε μέσω αλληλογραφίας με το κλασσικό ταχυδρομείο περίπου 27 γράμματα ημερησίως. Αν υπολογίσουμε τα τηλέφωνα και τα αιτήματα που έχουμε μέσω ιντερνέτ και από άλλες πηγές υπολογίζουμε 100 αιτήματα για σπόρους αυτή τη στιγμή που μιλάμε.
Είναι εξίσου μεγάλη και η ζήτηση για ανταλλαγές;

Αυτά τα 100 αιτήματα που λέμε είναι για τους σπόρους. 100 άνθρωποι δηλαδή ημερησίως απευθύνονται σε μας για να βρουν παραδοσιακές ποικιλίες. Από κει και πέρα έχει αυξηθεί και η ζήτηση στο δίκτυο ανταλλαγής, όπως και οι συμμετοχές έχουν αυξηθεί.
Πόσο σημαντική είναι η αυτάρκεια σε περιόδους κρίσης;
Η αυτάρκεια πάντα είναι σημαντική και καθοριστική και βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας και για μας από τους στόχους μας είναι να είμαστε κι εμείς αυτάρκεις στο βαθμό που μπορούμε, κι επίσης πάντα στις ομιλίες μας παροτρύνουμε τον κόσμο να είναι αυτάρκεις στις περιόδους κρίσεις όποιες κι αν είναι αυτές οι κρίσεις, είτε είναι οικονομικές, είτε είναι κοινωνικές, είτε είναι απλά ένα φαινόμενο, έτσι, μια χιονόπτωση, έντονη βροχόπτωση, οι άνθρωποι που είναι αυτάρκεις και έχουν στο κελάρι τους πράγματα, σαφώς θα αντιμετωπίσουν καλύτερα αυτή την κρίση. Το διάστημα που ζούσα στα Πομάκικα χωριά, στο νομό Ροδόπης είχε πέσει ένα χιόνι περίπου στα 3 μέτρα. Κανείς δεν διαμαρτυρήθηκε και από κανένα σπίτι δεν έλειψε το φαγητό και τα βασικά είδη διατροφής τους.
Εσείς τι ποσοστό αναγκών σας εξυπηρετείτε μέσα από το δίκτυο;

Εμείς καλύπτουμε ένα μεγάλο μέρος από τις ανάγκες μας και στα τρόφιμα, δηλαδή έχουμε λάδι, όσπρια, ζυμαρικά, φρούτα, λαχανικά, από ανθρώπους που μας τα στέλνουν ως ανταπόδοση της δουλειάς που κάνουμε σε σχέση με το Πελίτι. Από κει και πέρα έχουμε φιλοξενία, μετακινήσεις και γενικότερα υπάρχει ένα πολύ μεγάλο αγκάλιασμα της κοινωνίας προς το Πελίτι και  χάρη σε αυτό το αγκάλιασμα και την προσφορά των ανθρώπων, μπορούμε κι εμείς και λειτουργούμε.
Μπορεί ένας άνθρωπος της πόλης να προσαρμοστεί στον τρόπο ζωής που προτείνει το Πελίτι;

Το Πελίτι αυτή τη στιγμή ζει οικονομικά πουλώντας το έντυπο μέσα από τους ανθρώπους των πόλεων και κύρια μέσα από την Αθήνα. Οι περισσότεροι σπόροι και τα περισσότερα αιτήματα είναι επίσης από την Αθήνα. Εντάξει δεν μπορεί να υπάρξει αυτάρκεια μέσα σε ένα αστικό περιβάλλον αλλά σίγουρα και οι άνθρωποι των πόλεων μπορούν να ξεκινήσουν να κάνουν κάποια πράγματα. Εγώ προσωπικά από την πόλη ξεκίνησα και πήγα από την επαρχεία. Κι αυτό που προτείνω είναι να κάνουν ένα βήμα να ξεκινήσουν με μία γλάστρα με μαϊντανό, δεν είναι μικρό αυτό το βήμα είναι σημαντικό κι αυτό μπορεί να τους βοηθήσει κάποια στιγμή να βρεθούν με ένα κήπο, στην επαρχία, να τους αλλάξει όλη τους τη ζωή και τη φιλοσοφία. Ας ξεκινήσει ο καθένας από αυτό που έχει και που μπορεί και βήμα βήμα θα πάνε τα πράγματα προς το καλύτερο.
Η κρίση δίνει το μήνυμα ότι είναι ώρα να διεκδικήσουμε μια οικονομία πιο κοινωνική, να πάψουμε να στηριζόμαστε στην οικονομία των τραπεζών;
Η κρίση είναι μια μεγάλη ευκαιρία για όλους μας να αναθεωρήσουμε καταρχήν τα μοντέλα που δομήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια, να δούμε ποια άλλα μοντέλα κοινωνικά μπορούν να υπάρξουν και είναι ένα πεδίο εφαρμογής, μια ευκαιρία να εφαρμόσουμε όλα αυτά που είχαμε σαν θεωρίες όλα αυτά τα χρόνια και είμαστε πολύ τυχεροί που υπάρχει αυτή η κρίση και μέσα από αυτή θα βγούνε πολλά και καλά πράγματα. Εντάξει έχει τις δυσκολίες της και σίγουρα πολλοί άνθρωποι ζουν πολύ άσχημα αυτή τη στιγμή αλλά είναι μια καλή ευκαιρία να αναθεωρήσουμε και να δούμε κι εμείς τη δική μας ευθύνη και να δούμε τι κόσμο θέλουμε μιας που τα στάνταρ έχουν αλλάξει. Δεν υπάρχουν σταθερές που είχαμε πριν 1-2 χρόνια. Οπότε είναι ευκαιρία να κάνουμε καινούργια βήματα.
Η ανταλλακτική οικονομία έχει μεγάλο παρελθόν στην Ελλάδα. Έχει και εξίσου μεγάλο μέλλον;

Ναι σαφώς έτσι όπως δείχνουν τα πράγματα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκόσμια, το κίνημα της εναλλακτικής οικονομίας ανθεί. Και σίγουρα είναι αυτό που θα βοηθήσει τους ανθρώπους και στην αυτάρκεια και στην επιβίωσή του στα επόμενα χρόνια.
Ευχαριστούμε πάρα πολύ.
Κι εγώ ευχαριστώ.